Przejdź do treści

Polski papier z jedwabiu

Prof. Anna Do­rota Po­tocka z war­szaw­skiej Aka­de­mii Sztuk Pięk­nych jest współ­twór­czy­nią praw­dzi­wej in­no­wa­cji ar­ty­stycz­nej i kon­ser­wa­tor­skiej – ob­ję­tego ochroną pa­ten­tową pa­pieru jedwabnego.

Pa­piery na­zy­wane po­pu­lar­nie bi­buł­kami ja­poń­skimi lub pa­pie­rami je­dwab­nymi, wy­wo­dzące się z tech­nik sto­so­wa­nych na Da­le­kim Wscho­dzie, zwią­za­nych z tra­dy­cyj­nymi spo­so­bami two­rze­nia dzieł sztuki na je­dwa­biach i pa­pie­rach czer­pa­nych, wy­ko­rzy­sty­wano za­wsze do prac ar­ty­stycz­nych i kon­ser­wa­tor­skich przy obiek­tach za­byt­ko­wych, po­cząw­szy od ma­lar­stwa ścien­nego po de­li­katne tka­niny je­dwabne. Współ­cze­sne pa­piery gampi, kozo czy mit­su­mate, któ­rych na­zwy wy­wo­dzą się od nazw ro­ślin z któ­rych wy­od­ręb­niono włókna ce­lu­lo­zowe do ich wy­twa­rza­nia, ze względu na bar­dzo ni­ską gra­ma­turę, poza na­zwą, nie mają nic z je­dwa­biem wspólnego.

Japońskie bibułki

Są to pa­piery wy­twa­rzane z włó­kien ro­ślin­nych, nie sto­so­wa­nych w prze­my­sło­wych me­to­dach pro­duk­cji tek­sty­liów. Na­leżą do nich m.in. włókna po­zy­ski­wane z ły­ko­wej war­stwy kory morwy pa­pier­ni­czej (Bro­us­so­ne­tia pa­py­ri­fera Vent.), ro­śliny krze­wia­stej wy­stę­pu­ją­cej głów­nie w Chi­nach, Ko­rei oraz Ja­po­nii. Ro­ślina ta bę­dąca od dawna źró­dłem do­sko­na­łego su­rowca do rę­ko­dziel­ni­czego wy­robu pa­pieru, w Chi­nach okre­ślana jest mia­nem: ku, a w Ja­po­nii znana jest jako: kozo. Do wy­twa­rza­nia bi­bu­łek ja­poń­skich wy­ko­rzy­sty­wane są także włókna ma­nili, znane rów­nież pod na­zwą abaka, po­zy­ski­wane z li­ści ba­nana włók­ni­stego (Musa te­xti­lis) – wiecz­nie zie­lo­nej, wie­lo­let­niej ro­śliny tro­pi­kal­nej upra­wia­nej przede wszyst­kim na Filipinach.

Na pomoc zniszczonym dziełom

Pa­pier je­dwabny, stwo­rzony przez pol­skich wy­na­laz­ców (Annę Po­tocką, Ma­rzannę Mar­cin­kow­ską, Hen­ryka Go­nerę) ob­jęty ochroną pa­ten­tową, jest cał­ko­witą no­wo­ścią na świa­to­wym rynku wy­ro­bów pa­pier­ni­czych. Po­mysł wy­two­rze­nia tego typu ma­te­riału za­wie­ra­ją­cego duży udział włó­kien je­dwa­biu (około 70%), zro­dził się w śro­do­wi­sku kon­ser­wa­to­rów dzieł sztuki, któ­rzy po­szu­ki­wali no­wych me­tod wzmac­nia­nia i uzu­peł­nia­nia ubyt­ków w znisz­czo­nych tka­ni­nach jedwabnych.

Prze­strze­ga­nie współ­cze­snej za­sady kon­ser­wa­cji, po­le­ga­ją­cej na uży­wa­niu ma­te­ria­łów kon­ser­wa­tor­skich za­wie­ra­ją­cych te same su­rowce, z któ­rych zo­stały wy­ko­nane obiekty za­byt­kowe, pro­wa­dził do pro­stego wnio­sku, że rów­nież i pa­pier prze­zna­czony do kon­ser­wa­cji tka­nin je­dwab­nych po­wi­nien być wy­two­rzony z ta­kich sa­mych włó­kien. Po­stu­lat ten nie zna­lazł do­tych­czas prak­tycz­nego za­sto­so­wa­nia, po­nie­waż włókna je­dwa­biu z uwagi na swoją bu­dowę che­miczną, bez spe­cja­li­stycz­nych za­bie­gów nie wy­ka­zują wła­sno­ści pa­pie­ro­twór­czych. Pod­sta­wo­wym ce­lem ba­dań stało się więc uzy­ska­nie ma­te­riału zbu­do­wa­nego z ta­kich sa­mych włó­kien jak tka­nina je­dwabna, ale ze­spo­lo­nego w od­mienną strukturę.

Wytrzymały, odporny, miękki i gładki

W wy­niku ana­lizy funk­cji ja­kie po­wi­nien speł­niać nowy pro­dukt usta­lono pod­sta­wowy ze­staw wła­sno­ści opi­su­jący te wy­ma­ga­nia. Były to: gra­ma­tura, wy­trzy­ma­łość me­cha­niczna w sta­nie su­chym i po na­mo­cze­niu, sta­tecz­ność wy­mia­rowa, sta­bilne wła­sno­ści optyczne, od­por­ność na sta­rze­nie, od­po­wied­nia mięk­kość i gład­kość w dotyku.

Pod­jęte w 1999 roku prace ba­daw­cze, na Wy­dziale Kon­ser­wa­cji Dzieł Sztuki Aka­de­mii Sztuk Pięk­nych w War­sza­wie we współ­pracy z In­sty­tu­tem Ce­lu­lo­zowo Pa­pier­ni­czym w Ło­dzi za­koń­czono suk­ce­sem w 2006 roku. Dzięki opra­co­wa­niu i opa­ten­to­wa­niu no­wa­tor­skiej tech­no­lo­gii uru­cho­miono pro­duk­cję tego uni­kal­nego pa­pieru. Jego uni­wer­sal­ność po­twier­dziły pierw­sze próby za­sto­so­wań w kon­ser­wa­cji dzieł sztuki i twór­czo­ści artystycznej.

No­wa­tor­ska tech­no­lo­gia po­zwo­liła także na wy­two­rze­nie pa­pie­rów o cha­rak­te­rze uni­ka­to­wym (fak­tu­ral­nych), prze­zna­czo­nych do spe­cja­li­stycz­nych tech­nik ar­ty­stycz­nych (gra­fika, ma­lar­stwo), także w ukła­dzie dwu­stron­nym – wi­doczny awers i re­wers dzieła.

W li­te­ra­tu­rze przed­miotu brak jest do­tych­czas do­nie­sień na te­mat wy­ko­rzy­sta­nia włó­kien je­dwa­biu na­tu­ral­nego w tech­no­lo­gii wy­twa­rza­nia cien­kich pa­pie­rów do ce­lów kon­ser­wa­tor­skich. Bar­dzo rzadko spo­tyka się także pa­piery za­wie­ra­jące w swo­jej struk­tu­rze włókna je­dwa­biu. Nie­wielki udział tych włó­kien za­wie­rają je­dy­nie nie­które ro­dzaje ręcz­nie czer­pa­nych pa­pie­rów ar­ty­stycz­nych wy­so­kiej jakości.

Przydatny papier

Moż­li­wo­ści za­sto­so­wa­nia pa­pieru są róż­no­rodne. Do­ty­czy to za­równo twór­czo­ści ar­ty­stycz­nej z uży­ciem no­wego pod­łoża, jak i kon­ser­wa­cji tka­nin je­dwab­nych z uży­ciem no­wego ma­te­riału. Pod­kle­ja­nie obiek­tów ar­ku­szami pa­pieru, uzu­peł­nia­nie ubyt­ków tka­nin za­równo w po­staci wy­pro­fi­lo­wa­nych ła­tek jak i płynną masą je­dwabną na sto­łach ni­sko­ci­śnie­nio­wych, po­zwala na opra­co­wy­wa­nie du­żych po­wierzchni tka­nin i ich sta­bi­li­za­cję. „Far­bo­wa­nie w ma­sie” pa­pie­ro­wej, umoż­li­wia szyb­szy do­bór od­po­wied­nio wy­ty­po­wa­nego ko­lo­ry­stycz­nie pod­kładu wzmac­nia­ją­cego tka­ninę ory­gi­nalną. Po­zwala to na stwo­rze­nie ca­łej pa­lety od­cieni pa­pieru o ko­lo­ry­styce i in­ten­syw­no­ści zbli­żo­nej do tka­nin za­byt­ko­wych. In­te­re­su­jąca wy­daje się także moż­li­wość nie­znacz­nego ob­ni­że­nia lub mo­dy­fi­ka­cji stop­nia pH bez szkody dla pa­pieru je­dwab­nego, a z ko­rzy­ścią dla za­byt­ko­wych tka­nin je­dwab­nych. Daje to kon­ser­wa­to­rom więk­szą moż­li­wość ma­new­rów w wy­ko­rzy­sta­niu tego no­wego materiału.

Próby ar­ty­styczne i kon­ser­wa­tor­skie po­twier­dziły bar­dzo do­bre wła­ści­wo­ści no­wego ma­te­riału. Pa­pier rów­no­mier­nie chło­nął różne me­dia, w tym klaj­ster, do­brze przy­le­gał do tka­niny, nie roz­cią­gał się, po wy­schnię­ciu nie po­wo­do­wał po­fa­lo­wań, od­kształ­ceń ani skur­czu po­wierzchni. Dzieła pod­da­wano oglę­dzi­nom na prze­strzeni 12 mie­sięcy. Ba­da­nia sta­rze­niowe ja­kim pod­dano pro­dukt za­równo na su­cho jak i mo­kro po­twier­dziły jego do­bre parametry.

Nagrody

Wy­niki dzia­łań ar­ty­stycz­nych i kon­ser­wa­tor­skich pre­zen­to­wano na wielu wy­sta­wach w kraju m.in. w Mu­zeum Sztuki i Tech­niki Ja­poń­skiej Mang­gha w Kra­ko­wie, w Ga­le­rii PKOL w War­sza­wie, Mu­zeum Hi­sto­rycz­nym w War­sza­wie oraz za­gra­nicą w Ka­oh­siung na Tajwanie.

No­wa­tor­ska tech­no­lo­gia i sam pa­pier, jako pro­dukt fi­nalny, zo­stał do­ce­niony przez za­gra­nicz­nych eks­per­tów. Wy­na­la­zek na­gro­dzono w 2010 roku brą­zo­wym me­da­lem na Mię­dzy­na­ro­do­wej Wy­sta­wie Wy­na­laz­czo­ści KIWIE w Seulu, srebr­nym me­da­lem na Mię­dzy­na­ro­do­wej Wy­sta­wie Wy­na­laz­ków IENA w No­rym­ber­dze oraz zło­tym me­da­lem na Mię­dzy­na­ro­do­wej War­szaw­skiej Wy­sta­wie Wy­na­laz­ków IWIS. W 2011 roku mię­dzy­na­ro­dowe jury przy­znało tej no­wa­tor­skiej tech­no­lo­gii pierw­szą na­grodę i złoty me­dal na I Świa­to­wej Wy­sta­wie In­no­wa­cyj­no­ści w Kul­tu­rze w Ka­oh­siung na Tajwanie.

Bibliografia

Pa­tent nr Pl 191886,Sposób wy­twa­rza­nia pa­pie­ro­po­dob­nego ma­te­riału za­wie­ra­ją­cego włókna je­dwa­biu naturalnego

A.D.Potocka, Pa­pier je­dwabny jako nowy ma­te­riał kon­ser­wa­tor­ski, „Ochrona Za­byt­ków’ 2001, nr 2, s.170–173.

J.Dąbrowski, H. Go­nera, W. Mach­now­ski, M.Marcinkowska, A. Po­tocka, H. Wrzo­sek, Nowe za­sto­so­wa­nie je­dwa­biu na­tu­ral­nego, Prze­gląd Włó­kien­ni­czy 7/​2006, s.29–32,

A.Potocka, Pa­pier biał­kowy- nowy ma­te­riał kon­ser­wa­tor­ski za­wie­ra­jący włókna je­dwa­biu — do kon­ser­wa­cji obiek­tów zabytkowych,[w:] Pro­ble­ma­tyka roz­war­stwia­nia ma­lo­wi­deł ścien­nych i szta­lu­go­wych w świe­tle do­tych­cza­so­wych do­ko­nań, Kra­ków, 2007, ASP, Wy­dział Kon­ser­wa­cji i Re­stau­ra­cji Dzieł Sztuki, s.271–282.

Au­tor: Prof. Anna Do­rota Potocka

Powiązane materiały: